نام فایل : مسجد جامع تبريز 25 ص

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 19

حجم : 11729 کیلوبایت

مسجد جامع تبريز
مسجد جامع تبريز يكي از بناهاي تاريخي و باستاني تبريز است. تاريخ دقيق بناي آن معلوم نيست، در اين باره عده‌اي تحقيق و مطالعاتي كرده‌اند كه روش تحقيق و نوشته سه تن از آنان اصولي، مهم و قابل اعتناست.
يكي مرحوم نادرميرزاست كه در نيمه دوم قرن سيزدهم هجري به همراهي دو تن از نزديكان خود از مسجد جامع ديدن كرده، طول و عرض مسجد را اندازه گرفته، سنگ نوشته منصوب به پايه غربي طاق وسطي مسجد را تا آن حد كه مقدورش بوده است، خوانده و در كتاب تاريخ و جغرافي دارالسلطنه تبريز درج كرده است.
دوم آقاي حاج حسين نخجواني كه خدايش صحت و عافيت مرحمت فرمايد، اين مسجد را گشته و درباره زمان بناي آن مطالعه و تحقيق نموده و دو ماخذ جديد را كه قبل از وي عنايتي بدان‌ها نشده بود، براي اولين بار در مقاله خود ذكر كرده و نوشته‌اي قريب بدين مضمون آورده است كه بنا به عقيده صاحب تاريخ اولادالاطهار، مسجد جامع تبريز در صدر اسلام از طرف عبدالله بن عامر ساخته شده است و بنا به نوشته سعدالدين وراويني، ترجمه فارسي كتاب مرزبان‌نامه به دستور ربيب‌الدين ابوالقاسم هارون بن علي ظفر دندان وزير اتابك ازبك بن محمد بن ايلدگز از اتابكار آذربايجان براي كتابخانه مسجد جامع كبير تبريز كه مورد عنايت وزير مزبور بوده، به عمل آمده است.
بايد گفت همچنانكه خود آقاي نخجواني نيز توجه فرموده است نسبت بناي مسجد جامع به عبدالله بن عامر مدرك تاريخي ندارد، اين امر بعيد به نظر مي‌رسد و در خود استناد و قبول نيست، اما راجع به وجود جامع اميركبير در همين محل، در زمان اتابكان آذربايجان كه سعدالدين وراويني بدان منضماتش اشاره كرده است، دلايل قابل توجه متعددي وجود دارد.
اولاً از نخستين سالهاي فرمانروايي رواديان، اين محل در درون قلعه تبريز بوده و هميشه جزو قسمت معمور شهر به شمار مي‌رفته است.
ثانياً در زمان رواديان، سلاجقه و اتابكان، اين ناحيه از قسمت‌هاي مقدس شهر محسوب مي‌شده است و بسياري از سلاطين، امراء و وزراء در كنار معابد و مساجدي كه خود ساخته بودند، به خاك سپرده شده‌اند.
ثالثاً همان مسجدي كه در قرن ششم و هفتم نام جامع كبير داشته و قبر شمس‌الدين عثمان طغرايي در جانب غربي آن قرار گرفته بود، در قرن دهم معمور بود و حافظ حسين كربلايي آن مسجد و مقبره گنبددار شمس الدين طغرايي را در كنارش به راي‌العين ديده و از آن به نام «مسجد جامع كبير» ياد كرده است و در زمان تركمانان و صفويه نيز همان مسجد آباد بوده، چنانكه حاج طالب خان، پسر حاج اسحق‌خان تبريزي باني مدرسه طالبيه در سال 1087ه.ق در وقفنامه مدرسه طالبيه از اين مسجد به عبارت «مسجد جامع كبير» نام برده است و از آن زمان الي يومنا هذا نيز هيات مسجد مزبور عوض نشده و فقط در اثر زلزله‌هاي نيمه اول و دوم قرن دوازده هجري چند طاقه از آن شكسته و فرو ريخته كه بوسيله احمدخان و پسر وي حسينقلي‌خان دنبلي مرمت و تجديد بنا يافته است. اكنون نيز مسجد جامع بزرگ نام دارد و در جنوب صحن مدرسه طالبيه واقع شده است.
اما نوشته سوم متعلق به آقاي جعفر سلطاني القرائي است كه قريب بيست سال پيش آن را به رشته تحرير درآورده است و موقع طبع ترجمع تاريخ تبريز مينورسكي كه با نهايت سماحت و بزرگواري براي درج در قسمت ملحقات كتاب مزبور در اختيار نگارنده گذاشته‌اند و مي‌توان گفت اين نوشته كامل‌ترين توصيف توصيف وضع كنوني مسجد جامع تبريز است كه اينك با اجازه مجدد ايشان به نان حفظ فضل تقدم نويسنده محترم آن، مجمل بخش مربوط به معرفي مسجد جامع با افزودن چند فقره پاورقي و ترجمه و توضيح لازم ذيلاً آورده مي‌شود:
«مسجد جامع كه امروز مردم آن جا را جمعه مسجد مي‌خوانند، بين مسجد حجه‌الاسلام و آلچاق مسجد و مسجد ميرزااسماعيل خاله اوغلي واقع است. مسجد حجه الاسلام از غرب و دو مسجد اخير از شرق آن را احاطه كرده و در ميان گرفته‌اند. اين مسجد را اكنون دو مدخل است، يكي از جانب شمال كه از صحن مسجد وارد دهليز و از آنجا داخل معبد مي‌شود و از اين طرف سطح مسجد حدود نيم متر از سطح مسجد پست‌تر است.
در ديگر آن از طرف جنوب به يك كوچه كه از شرق به غرب ممتد است، باز مي‌شود. اين كوچه از طرف مغرب مسدود و بن‌بست است، سرتاسر جنوب كوچه، ديوار مسجدي است كه معروف به مسجد مجتهد و منسوب به حاج ميرزا باقرآقا مجتهد و پسرش حاج ميرزا حسن آقا مجتهد است و در اواخر ديواره شمالي اين كوچه در جنوبي جامع واقع است. از اين در ابتدا وارد آلچاق مسجد مي‌شود و چون اين مسجد از جانب مغرب ملاصق و متصل به مسجد جامع است و مانع و حاجزي در ميانه نيست، از آنجا داخل جامع بزرگ مي‌شود. از اين طرف نيز سطح مسجد از سطح كوچه پست‌تر است.
پنجره آهني مسجد جامع تبريز كه تقريباً به عرض و بلندي طاق‌هاي مسجد ساخته شده است و يكي از طاق‌ها از پشت شيشه‌ها به خوبي ديده مي‌شود.
مسجد جامع در بلندي و ارتفاع و متانت اركان و شايستگي بنا امروز به اغلب مساجد معموره تبريز برتري دارد. بناء اين مسجد همه از گچ و آجر است. از چوب چيزي در آن نيست، طاق‌هاي بلند و مقرنس زيبا و گنبدهاي ضربي رفيع و منيع دارد. محرابش از چند قطعه رخام ساده است، طول مسجد كه از جنوب به شمال كشيده شده است، حدود 62 متر است. قسمت جنوب مسجد در امتداد اين قسمت شرقاً و غرباً از دو سوي طاق‌هاي بلند پهلوي هم قرار گرفته است كه پنج طاق در شرق و پنج ديگر در غرب مقابل همديگر واقع شده است.
عرض سطح اين قسمت حدود ده متر و سي سانتي‌متر است. مساحت طاق‌ها كه بعضي حدود چهامتر و بعضي متجاوز از پنج متر است، داخل اين مساحت نيست، اما جانب شمال مسجد تقريباً از فاصله سي و چهار متر وسعت پيدا كرده و عرض قسمت اعظم آن غير از طاق‌هاي جانبين شرقي و غربي حدود پانزده متر است.
پايه‌هاي اين مسجد بسيار قوي و متين و حسب‌الاقتضاء از همديگر متفاوت است، متانت و اتقان بنا شهادت صريح به تاثير يك مرد محتشم و مقتدر و صاحب سلطنت و نفاذ در تاسيس آن اساس دارد و همچنين زييايي و شايستگي آن ديده هر صاحب نظر را به استادي مهندس و مهارت معمار متوجه مي‌سازد.
حاج ميرزا يوسف آقاي كبير، نماز ظهر و عصر را در اين مسجد مي‌خوانده، پس از او ميرزااحمد آقا مجتهد و پسرش حاج ميرزا جواد آقا مجتهد كه هر دو از علما و مجتهدين بزرگ و بسيار معروف شهر تبريز بودند، در آن جا نماز مي‌خواندند. در زمان حاج ميرزا جواد آقا غرفاني از ميان طاق‌هاي ده‌گانه احداث نمودند تا زنان آن جا بنشينند. نادر ميرزا در كتاب خود به آن اشارت كرده است
. تاريخ و جغرافي دارالسلطنه تبريز، ص108. اين مسجد اكنون دو امام دارد. يكي آقاي حاج سيدحسن آقا انگجي است و ديگري داماد ايشان آقاي حاج ميرزا عيدالحسين غروي فرزند مرحوم شيخ مرتضي چهارگاني كه آن مرحوم نيز مردي عالم و متقي و صاحب محراب و منبر بود آقاي غروي از علماي بزرگ و مورد احترام تبريز است و برادري دارد به نام آقاي حاج ميرزا محمدحسين انزايي كه از وعاظ درجه اول تبريز محسوب مي‌شود.
.
گچبري باقيمانده از دوران‌هاي پيشين در بالاي اطاق محراب مسجد جامع
اين مسجد بسيار ساده و بي‌آرايش است و از كاشي و ساير سنگ‌ها كه عمارات و جوامع را مزين مي‌نمايند، در آنجا هيچ نيست، سطوري چند از آيات شريفه و كلمات مقدسه در ديوارهاي آن به روي گچ نوشته شده،
در بالاي محراب روي گچ با خط نستعليق اين كلمات مكتوب است: «لااله الا الله، محمد روسول الله، علي اسد الله و ولي الله»، همين كلمات در بعضي از ديوارها نيز مكرر شده است و آيه:
محراب مسجد جامع تبريز كه با قطعات مرمر سفيد ساخته شده و همه كناره طاق مرمري محراب تزئين مارپيچي شيوه صفويه دارد.
«انما يعمر مساجد الله من آمن بالله و اليوم الاخر»
. سوره توبه، آيه 18
و آيه «يريدون ان يطفوا نور الله بافواههم و يابي الله الا ان يتم نوره و لوكره المشركون»
...