نام فایل : قلمرو اخلاق و حقوق 13 ص

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 11

حجم : 56 کیلوبایت

قلمرو اخلاق و حقوق
موضوع و قلمرو اخلاق را با حقوق از جهات گوناگون متفاوت دانسته‏اند:
«كانت‏» كه بيش از همه حكما در جدا ساختن حقوق و اخلاق اصرار ورزيده است، مبداء تمام نيكى‏ها را «اراده خير»مى‏داند. به نطر او، كارى اخلاقى است كه با حسن نيت، يعنى به منظور اداى تكليف، انجام شده باشد، پس هرگاه‏كسى به اميد پاداش يا از بيم كيفر، عملى را بر طبق قاعده اخلاق انجام دهد، كار نيكى نكرده است زيرا جلب سود يادفع زيان ارزش اخلاقى ندارد، و آنچه مهم است، نيت انجام تكليف و پيروى از قانون است (۱) .
با اين حساب، اخلاق تنها به امور درونى و نفسانى نظر دارد و نيك و بد را با معيار اراده خير مى‏سنجد، به اين معنى درپيشگاه محكمه وجدان حسن نيت ارزش دارد نه مظاهر خارجى اراده. ولى درحقوق، ميزان ارزيابى كارها، خودآنهاست، نيروى دولت‏به تحقيق امور نفسانى راهى ندارد به همين دليل حقوق هيچگاه به محركهاى درونى نمى‏پردازدو ميدان فعاليت‏خود را محدود به جهان خارج مى‏سازد.
اين نظريه كانت، پس از وى به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است زيرا نه اخلاق مى‏تواند نسبت‏به نتائج‏خارجى اعمال‏بى‏اعتنا باشد و نه حقوق از كاوش درباره چگونگى نيت اشخاص بى‏نياز است. بدون ترديد اگر اطاعت از قانون‏اخلاق، تنها به خاطر جلب سود يا محبت‏به ديگران باشد، فضيلت اداى تكليف را ندارد ولى اين‏گونه اعمال را نيزنبايد از نظر اخلاقى بى‏ارزش دانست زيرا هدف اخلاق تامين سعادت انسان است و هر كارى كه رسيدن به اين هدف‏را آسانتر كند، پسنديده و نيك است (۲) .
در اخلاق اسلامى نيز نيت مقدم بر عمل است و انديشه‏هاى اخلاقى كه فعاليت درونى است‏براعمال اخلاقى ه‏فعاليت‏برونى است، برترى دارد به موجب روايات ارزش كارهاى برونى مسلمين در عبادات و اخلاق وابسته به‏چگونگى عمل درونى و كيفيت انديشه و نيت آنان است‏به هر نسبتى كه نيت پاكتر و خلوص معنوى بيشتر باشد،ارزش عمل زيادتر خواهد بود.
على(ع) فرموده:
«النيه اءساس العمل‏» (۳) : (نيت، اصل و پايه عمل است).
در اسلام، عمل بايد براى خدا و به قصد اطاعت از فرمان الهى انجام پذيرد و شرط قبولى عمل در پيشگاه خداوندخلوص نيت، پاكى ضمير و پيروى از برنامه شرع مقدس است.
رسول خدا(ص) فرموده:
«لا يقبل قول الا بعمل و لا يقبل قول ولا عمل الا بنيه و لا يقبل قول و عمل و نيه الا باصابه السنه‏» (۴) .
«سخن، مورد قبول واقع نمى‏شود مگر به عمل و سخن و عمل، مقبول نيست مگر به نيت و قول و عمل و نيت پذيرفته‏نخواهد شد مگر آن كه بروفق شرع و طبق سنت و دستور خداوند انجام گرفته باشد».
نتيجه آن كه در اخلاق اسلامى، حسن نيت و پاكى ضمير ازخود عمل با ارزشتر است و معيار اخلاق تنها رفتار ظاهرى‏مردم نيست و قضاوت نسبت‏به اعمال مردم هم از روى ظاهر صورت نمى‏گيرد، بلكه مهم محرك درونى آنهاست. مقصود اين است كه انسان، از درون تكميل شود تا بتواند به طور اخلاقى فكر كند. هدف اين نيست كه انسان را واداركنيم كه حركات اخلاقى بكند، مادامى كه رفتار هر فرد نشانه تكامل عميق درونى نباشد، عمليات او يك رشته تحديدات مصنوعى، قراردادى و موقتى خواهد بود كه با اول بهانه‏اى به باد مى‏رود. اگر قواعد اخلاقى بر اصالت وظيفه‏شناسى و سجاياى انسانى استوار نباشد، هرقدر هم كه به ظاهر ارزش عملى داشته باشد، هيچ‏وقت موفقانه برضد جنبشهاى حيوانى جدال نخواهد نمود.
غرض در مكتب اسلام، معيار اخلاق، هماهنگى درون و برون است. و انسان اخلاقى كسى است كه در باطن، داراى‏نيت پاك و انديشه اخلاقى باشد و در ظاهر نيز طبق موازين اخلاقى و سجاياى انسانى عمل كند.
در حقوق نيز بسيارى از احكام به تناسب اراده باطنى و محرك شخص تعيين شده است فى‏المثل در قراردادها، اراده‏باطنى ركن اصلى معامله است. در مواردى ادعاى جهل به قانون پذيرفته مى‏شود. و د رمورد كسى كه ندانسته به قانون‏تجاوز كرده است‏سختگيرى نمى‏كنند (۵) .
در قوانين كيفرى نيز نيت مجرم در تحقق جرم و تعيين مجازات از مهمترين عوامل است و تقسيم جرائم به عمد و شبه‏عمد و خطاى محض روى همين مناسبت در قرآن كريم مى‏خوانيم:
(و من يقتل مومنا متعمدا فجزاوه جهنم خالدا فيها و غضب الله عليه و لعنه و اءعد له عذابا عظيما) (۶) .
«كسى كه مومنى را به عمد بكشد، جزاى او دوزخ است و خداوند بر او خشم مى‏گيرد و او را لعن مى‏كند و براى وى‏عذابى بزرگ، آماده مى‏سازد».
در قوانين كيفرى اسلام قتل عمد موجب قصاص است و به حكم آيه شريفه قاتل عمدى شخص مومن با وجود تحمل‏قصاص از عقوبت آن جهان نيز رهائى ندارد.
و درباره قتل خطاءئى مى‏فرمايد:
(و ما كان لمومن اءن يقتل مومنا الا خطاء و من قتل مومنا خطاء فتحرير رقبه مومنه و ديه مسلمه الى اءهله الا اءن‏يصدقوا) (۷) .
«هيچ مومنى را اين حق نمى‏رسد كه مومنى را به قتل برساند مگر اين كه قتل خطاءئى باشد، كسى كه مومنى را به نحوخطاءئى بكشد، به عنوان كفاره آزاد كردن يك بنده بر عهده اوست، و همچنين بايد خونبهاى مقتول را به ورثه او تسليم‏كند، مگر اين كه وارث خونبها را عفو كند».
چنان كه مى‏بينيم اثر خارجى قتل در تمام موارد -خطاءئى، عمد، شبه عمد- يكسان است ولى قانونگذار كسى را كه‏به خطا مرتكب آدم‏كشى شده، به ديده قاتل عمد نمى‏نگرد و حتى بين عمدى و شبه عمدى ننيز فرق مى‏گذارد و اين‏تقسيم روى «نيت‏» قاتل است.
با اين همه بايد دانست كه حقوق از علوم اجتماعى است و تنها به حوادثى مى‏پردازد كه در اجتماع روى مى‏دهد و تازمانى كه اراده شخص مظهر خارجى پيدا نكند، از موضوع اين علم خارج است. درحالى كه اخلاق هم به اعمال‏ظاهرى و هم به عوامل درونى انسان توجه دارد.
در روايتى از پيامبر اكرم(ص) نقل شده است كه مرد اعرابى شرفياب محضر رسول خدا(ص) شد، عرض كرد:
...