نام فایل : عناصر تزئيني 31 ص

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 32

حجم : 348 کیلوبایت

عناصر تزئيني:
عناصر و موضوع هاي مورد استفاده در تزئينات را بطور كلي مي توان به پنج بخش مجزا تقسيم بندي رد كه عبارتند از نقوش گياهي، آرايه هاي هندسي، تزئينات كتيبه اي، عناسر معماري و تصاوير انساني و حيواني .
نقوش گياهي
– نقوش گياهي يكي از مهمترين عناصر تزئيني اين دوره به حساب مي آيد كه از آن در تزئين بسياري از بناها استفاده شده است. در بكار گيري اين نقوش در دوره ايلخاني سعي بر آن بوده است تا ضمن دوري جستن از بكار گيري نمونه هاي طبيعي گياهان به معناي واقعي مضمون آنها احساس شديدتري داده شود. در اي عصر تزئينات گياهي تحت تاثير سبك هاي چيني كه به ايران راه يافته بود، كم كم به طبيعت گرايي نزديك شد. در اكثر موارد هنرمندان سعي داشتند تزئينات گياهي را بصورت تكثير يافته اي در كنار هم قرار دهند و آنها را بصورت پيچك و در جريان اتصال خطوط به همديگر و نيز در زمينه عناصر تزئيني ديگر همچون كتيبه ها بكار گيرند. ولي در مواردي استفاده از اين نقش مايه ها بصورت انفرادي و مجزا نيز در بناي گنبد سلطانيه ديده مي شود.
آرايه هاي هندسي
– نقوش هندسي كه از دير باز مورد توجه ايرانيان در خلق آثار پرشكوهشان بود از قرن پنجم هجري به اهميت خاصي رسيد. شايد دليل آن سازگاري و هماهنگي آن با قالب ها و اشكال اجري مورد استفاده در بناهاي اين دوره باشد. اين اشكال كه از تنوع زيادي همچون مستطيل، مربع، مثلث، و لوزي و ... برخوردار بودند تحرك پذيري فراواني را در برداشتند. به گونه اي كه امكان استفاده از آنها را در بسياري از مكانها ممكن مي ساخت. براي نمونه در كتيبه هاي كوفي موجود در سلطانيه كه اغلب به دوره اول تزئينات بر مي گردد. شاهد حروفي هستيم كه انتهاي آنها به شكل زيبايي به صورت هندسي ترسيم شده است. شايد بتوان در جاي جاي گنبد سلطانيه از تزئينات كاشي كاري گرفته تا مشبك هاي سنگي، بكارگيري اين نقوش را پي گيري كرد. نقوشي كه به طرز استادانه اي بكار گرفته شده اند.
تزئينات كتيبه اي
_ خط بنابر ظرفيت هاي گوناگون خود اعم از انعطاف پذيري و بار معنوي پيام رساني، غير قابل اجتناب ترين تزئين در معماري اسلامي بشمار مي آيد كه اطلاعات زيادي از تاريخ احداث بنا، نام باني يا حاميان آن و اعتقادات مذهبي و ديني و نمودهاي فرهنگي يك عصر را به ما منتقل مي كند.
عناصر معماري
– عناصر معماري، موضوعاتي هستند كه در اصل مفهوم ساختماني دارند. اين اجزاء غالبا" وظيفه طرحهاي تزئيني را بر عهده گرفته و وسايل صرفا" تزئيني گرديده اند. ستونها، سرستونها، پايه ستونها و مقرنس ها از اين جمله اند شايد از موارد ذكر شده هيچكدام به اندازه مقرنس در تزئينات معماري ايراني مورد استفاده قرار نگرفته باشد. اصولا" مقرنس قسمتي از طاق است كه در دوره هاي پيشين مورد استفاده ساختماني داشته است و در سه كنج ها و طاقبندها به كار مي رفته است. در تزئينات مربوط به گنبد سلطانيه از عناصر معماري از جمله مقرنس به كرات استفاده گرديده است.
تصاوير انساني و حيواني
– شايد نادرترين عناصر تزئيني در معماري اسلامي ايران علي الخصوص در بناهاي مذهبي و ديني، اينگونه مضمونها باشد. اين موضوعات كه در تزئينات قبل از اسلام مخصوصا" دوران ساساني مورد توجه بسيار بوده و در بناهاي زيادي مورد استفاده قرار كرفته است، با گسترش اسلام و با مكروه شدن نقاشي از رونق افتاده و عملكرد خود را در تزئينات معماري از دست داده است. در بررسي هاي گنبد سلطانيه اثري از بكارگيري تزئينات انساني يا حيواني مشاهده نشده است. ليكن در اين زمينه بدون پايان تعميراتو لايه برداري تزئينات نمي توان نظر قطعي ارائه داد.
تزئينات آجري :
کاربرد آجر در ساخت ابنيه از دير باز مورد توجه ايرانيان بوده است كه نمونه بارز آن را در معبد چغازنبيل ( حدود 1250 ق.م) مشاهده مي كنيم. از آغاز امكاناتي كه آجر در اختيار معماران قرار مي داد، بسيار متنوع بود، بطوريكه بواسطه خصوصيات منحصر به فرد خود به سرعت جاي كاربرد سنگ را گرفت مقاومت بالا ارزاني سهولت كاربرد، سرعت بخشيدن به ساخت و اتمام بناها، امكانات تزئيني و .. عواملي بودند كه آجر را مورد توجه قرار مي داد. با اين همه اوج بهره برداري از امكانات زينتي آن با وجود كاربرد عمومي آن در ساخت بناها، تا اوايل دوران اسلامي بخوبي شناخته نشد. قبل از اسلام عموما" سطح آجر كاري شده را با تزئينات گچ بري مي پوشاندند. اما با نفوذ اسلام و شايد محدويت هنرمندان در بكارگيري نقوش طبيعت گرابانه دوره هاي قبل زيبائي هاي بالقوه آجر، از قبيل گره سازيهاي زينتي و بافت هاي متضاد و ايجاد سايه و روشن با قرار دادن رج ها بصورت پيش آمده و تورفته، خود را نشان داد. تحقق چنين مسئله اي نقطه عطفي را در تزئينات معماري بوجود آورد كه در آن از تنوع در اندازه ها و قالب هاي مختلف، رنگ هاي گوناگون و شيوه هاي بكارگيري، بخوبي استفاده گرديد و نهايتا" طرح هاي ساده هندسي به حروف عظيم و زيبايي كوفي تبديل شد. بدين ترتيب آجر چيني ، مضومن و معناي خاصي را به سطوح ديوارها بخشيد. از سوي ديگر گره سازي آجرين با تنوع و زيبايي فراوان خود، با كتيبه هاي كوفي به كار گرفته شد كه شايد مجلل ترين و با شكوه ترين آن را بعد از دوران سلجوقي بتوان در گنبد سلطانيه يافت تصوير 2 اين تغييرات در آجر كاري تنها به منظور تاكيد روي خطوط عمده بنا نبود، بلكه به منظور متمايز كردن سطحي كه قصد تزئين آن را داشتند، مورد استفاده واقع مي شد.
بطور كلي عنصر آجر در گنبد سلطانيه نقش به سزايي بر عهده دارد كه علاوه بر نقش اساسي در شالوده بنا و اتسحكام آن وظايف تزئيني متفاوتي را نيز ايفا مي كند. تزئينات آجري در اين بنا به پنج صورت به كار برده شده كه در زير ضمن توضيح در مورد كاربرد اين شيوه ها، به نمونه هايي از آنها نيز اشاره مي گردد.
1- آجرهاي قالبي ( مهري ):
در چهار ايوان از ايوانهاي هشتگانه از اين نوع آجرها استفاده شده است كه شامل ايوانهاي شمالي شرقي، جنوبي وشمال غربي است. اين آجرها كه به صورت نقوش هندسي و گياهي و گاه كتيبه اي بكار گرفته شده و در شكل هاي گوناگون مثل طبل كند، شش بند تند، پنج تند، شمشه هشت، زهره، ترنج تندو كند، پنج كند. ترقه و غيره ديده مي شود كه نقوش داخلي آنها را تزئينات اسليمي و گل و بوته تشكيل مي دهد . تصاوير 1 و 2
اين تزئينات در ايوان شمال غربي داراي عناصر تشكيل دهنده كوچكتري در مقياس با ايوانهاي ديگر است. در همه اين ايوانها نقوش از شمسه منشعب شده و در اضلاع ايوان شرقي در داخل شمسه ها كلمات محمد و علي هر كدام پنج بار تكرار گرديده است. در حد فاصل اين آجرها از كاشي هاي فيروزه اي استفاده شده است.
استفاده از اين نوع تزئين قالبي كه به يكي از خصوصيات تزئين دوره ايلخاني مبدل گرديد در دوره هاي قبلي با اين مشخصات يكسان شده وجود نداشته است.
در روش ديگر براي ايجاد فرم بخصوص آجرها، از قالب ويژه اي استفاده مي گرديد كه ب اشكال مختلف براي تزئين قسمت هاي معيني از سطوح بنا ساخته مي شد. وجود چنين روشي، بيانگر اين است كه اولا" طرح هاي تزئيني براي سطوح مختلف قبلا" پيش بيني و طراحي مي شد. ثانيا" اين آجرها در محل تهيه و پخته مي گرديد. تصوير
2- آجر كاري تزئيني :
در اين روش هنرمند، تزئينات و نقوش را با استفاده از شيوه چيدن آجرها در كنار هم و نيز رنگ آنها اجرا مي كند. در مقرنس هاي موجود در ايوانهاي شرقي و غربي طبقه اول بنا، نقوش زيبايي را مي توان مشاهده كرد كه از تركيت آجرها در فرمها و رنگ هاي مختلف و تلفيق آنها بوجود آمده است . تصوير4 همين سبك تزئيني در طبقه اول ايوان شمال غربي در سطح صافي اجرا شده است.
از ديگر نمونه هاي آجر كاري تزئيني مي توان به سبك رايج خفته راسته اشاره كرد كه در بعضي از بخش هاي سقف راهرو طبقه اول و نيز سقف ايوانها قابل مشاهده است. 3
3- آجرهاي كنده كاري :
در دو ايوان از ايوانهاي هشتگانه در سمت شرقي و جنوبي از اين نوع تزئين استفاده شده است. در اين روش تزئينات بصورت آلت و لغت اجرا مي گردد كه آلت آن از آجرهاي كنده كاري شده و لغت آن از كاشي هاي فيروزه اي است در اينجا خط بند آجرهاي الت بطور مساوي و موازي كنده شده است تصوير 5 اين تزئينات كه از شمسه ده پر و هشت پر منشعب مي گردد با حاشيه اي از كاشي كاري معرق اسليمي داراي محاط شده و جذابيت خاصي بر اين ايوانها بخشيده است.
...