نام فایل : شطح

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 4

حجم : 46 کیلوبایت

شطح
شطح در لغت عرب از شَطَحَ، یَشطحُ، به مفهوم حرکت است. همانگونه که شیخ روزبهان بقلی نوشته است: « در غربیت گویند شطح، یَشطحُ، اذا تحرک، شطح حرکت است، و آن خانه را که آرد در آن آرد خرد کنند مشطاح گویند از بسیاری حرکت که درو باشد.»
1
برخی در معنی شطح گفته اند: «آنچه صوفیان گاه وجد و حال بیرون از شرع گویند.»
2
و یا «شطح عبارتست، از کلام فراخ گفتنسبی التفات و مبالات چنانکه بعضی بزرگان هنگام غلبه حال و سکر و غلبات گفته اند.»
3
ابونصر سرّاج نیز شطح را « نوعی سخن با بیانی غریب و نامحدود در توصیف تجربه ای وجد آمیز که یروی فورانی آن درون عارف را تسخیر و لبریز می کند.»
4
معرفی کرده است.
حقیقت مفهوم شطح
در نگاه اول چنین به نظر می رسد که شطح سخنان کفر آمیز و گستاخانه ای استکه گاهی با ابهام گویی و پیچیدگی همراه است. این نوعگفتار در حالت وجد و بی خودی گفته می شود و در نهایت گفتاری فضاحت آمیز و شرم آور و غیر قابل قبول است. اما «هانری کربن» مصحح آثار روزبهان بقلی معتقد است: «شطح به عنوان منبع و سرچشمه تأویل عرفانی نیز معرفی شده است. فهم معنای حقیقی شطح بر قواعد تأویلی استوار است، قواعدی که در مورد متنی مصداق می یابد که در پشت و ورای « ظاهر» دارای « باطنی» باشد.»
5
از نظر کربن « شطح ذاتاً شخصی است که متشابه با ظاهری مبهوت کننده و حیرت آور و معنایی مخفی و باطنی که حقیقت ۀن سخن است.»
6
در حقیقت شطح نتیجه هجوم انوار حقایق معنوی است که بر قلب عارف می ریزد و شدت و سنگینی این حقایق بقدری است که قدر تحمل و ظرفیت او خارج است. ابو نصر سراج شطح را با نهری مقایسه می کند که در بستری زیاده تنگ جاری است. در این صورت آب از بستربه در می آید و لبریز می شود.
7
این درحالی است که برخی شطح را نوعی سخن کنایی یا استعاره دانسته اند و دلیل بکار گیری آنرا دشواری و منافات با مصلحت روزگار معرفی کرده اند مرحوم سعید نفیسی در این زمینه می نویسد: « درباره تصوف ایران دو اشکال بزرگ در پیش هست: نخست آنکه صوفیه خود همیشه در پرده سخن گفته اند و چاره جز آن نداشته اند که بیشتر کنایات و استکارات و حتی اصطلاحات مرموز و آنچه خود « شطحیات» گفته اند یعنی بتعبیرات ظاهراً پریشان و آشفته اما باطناً پر مغز و دقیق مطلب بسیار دقیق و لطیف خود را بیان کنند . حقیقتی که بزرگان تصوف در دل داشته اند باندازه ای بیان آن دشوار و منافی با مصلحت روزگاران بوده است که برخی از ایشان جان بر سر این کار نهاده و احیاناً به دیوانگی معروف شده اند ... .»
8
اما براستی شطح چگونه بیانی است؟ و دلیل به کارگیری آن توسط اهل معرفت و شهود چیست؟ آیا صرفاً در پرده سخن گفتن است؟ و بکارگیری رمز و استفاده برای پنهان داشتن حقایقی که باید از دست رس نا اهلان و نامحرمان دورنگه داشته شود؟ و آیا این شیوه بیان را تعمدّی در کار است؟
اسیتن، در این زمینه معتقد است: « مشکلی منطقی و نه صرفاً عاطفی هست که نمی گذارد عارف مشاهده خود را به آزادی و آسانی بیان کند. یعنی نفس مشاهده و نه صرفاً شور و حالی که همراه با آنست، توصیف ناپذیر است.»
9
بنابراین چنین به نظر می رسد که در شطحیات هیچ تعمدی در کار نیست که گویند شطح آن چه را که می شود واضح بیان کند پیچیده و مرموز بگوید، بلکه او ظاهراً قادر نیست واضح تر از این به بیان مشاهدات عرفانی خویش بپردازد.
اقسام شطح و نمونه های آن
شطح را بر اساس مصدور منبع صدور آن می توان بر چند قسم تقسیم کرد: شطح عاشقانه، عرفا، مانند: شطحیات با یزید بسطامی، منصور حلاج، شیخ روزبهان بقلی و بسیاری از بزرگان عرفا. قسم دیگر شطح صحابی رسول (ص) خصوصاً خلفای چهارگانه پیامبر (ص). و نیز شطحیاتی که در برخی فرمایشات پیامبر در احادیث منسوب به ایشان است. و مقدم بر همه اینها متشابهات قرآن که کلام خداوند است و حقایقی عالی و مفاهیمی اصیل را که به زبان بشر تنزل یافته، در بر می گیرد.
...