نام فایل : حقيقت رابطه عليت راه شناختن رابطه عليت مشخصات علت و معلول 17ص

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 15

حجم : 111 کیلوبایت

رابطه عليت
حقيقت رابطه عليت راه شناختن رابطه عليت مشخصات علت و معلول
حقيقت رابطه عليت
هنگامي كه گفته مي‏شود علت به معلول وجود مي‏دهد چنين تصويري را در ذهن تداعي مي‏كند كه كسي چيزي را به ديگري مي‏دهد و او آن را دريافت مي‏دارد يعني در اين فرايند سه ذات و دو فعل و به تعبير ديگر پنج موجود فرض مي‏شود يكي ذات علت كه اعطاء كننده وجود است و ديگري ذات معلول كه دريافت كننده آن است و سومي خود وجود كه از طرف علت به معلول مي‏رسد و چهارم فعل دادن كه به علت نسبت داده مي‏شود و پنجم فعل گرفتن كه به معلول اسناد داده مي‏شود .
ولي حقيقت اين است كه در جهان خارج چيزي غير از ذات علت و ذات معلول تحقق نمي‏يابد و حتي با نظر دقيق نمي‏توان گفت كه علت به ماهيت معلول وجود مي‏دهد زيرا ماهيت امري اعتباري است و قبل از تحقق معلول وجود مجازي و بالعرض هم ندارد .
همچنين مفهوم دادن و گرفتن هم چيزي جز تصوير ذهني نيست و اگر دادن وجود و ايجاد كردن يك امر حقيقي و عيني بود خودش معلول ديگري مي‏بود و بار ديگر مي‏بايست رابطه عليت را بين فعل و فاعل در نظر گرفت و دادن ديگري را اثبات كرد و همچنين تا بي نهايت نيز در جائي كه هنوز وجود معلول تحقق نيافته است گيرنده‏اي نيست تا چيزي را بگيرد و بعد از تحقق آن هم ديگر گرفتن وجود از علت معني ندارد پس در مورد ايجاد معلول چيزي جز وجود علت و وجود معلول بعنوان يك امر حقيقي و عيني وجود ندارد .
اكنون اين سؤال مطرح مي‏شود كه رابطه عليت ميان آنها به چه شكلي است آيا پس از تحقق معلول يا همراه آن چيز ديگري بنام رابطه علي و معلولي تحقق مي‏يابد يا قبل از تحقق آن چنين چيزي وجود دارد و يا اساسا يك مفهوم ذهني محض است و ابدا مصداقي در خارج ندارد .
كساني كه حقيقت عليت را همان تعاقب يا تقارن دو پديده دانسته‏اند عليت را يك مفهوم ذهني مي‏دانند و براي آن مصداقي جز همان اضافه همزماني يا پي در پي آمدن اضافه‏اي كه يكي از مقولات نه‏گانه عرضي شمرده مي‏شود قائل نيستند ولي تفسير عليت بعنوان اضافه تقارن يا تعاقب اشكالاتي دارد كه به بعضي از آنها اشاره شده است و در اينجا مي‏افزاييم اصولا اضافه واقعيت عيني ندارد و بنابر اين تفسير عليت بصورت نوعي اضافه در واقع بمعناي انكار عليت بعنوان يك رابطه عيني و خارجي است چنانكه هيوم و طرفداران وي به آن ملتزم شده‏اند .
و به فرض اينكه مطلق اضافات يا اين اضافه خاص امري عيني و قائم به طرفين دانسته شود پيش از وجود معلول موردي نخواهد داشت زيرا چيزي كه قائم به طرفين و طفيلي آنها است بدون دو طرف مزبور نمي‏تواند تحقق يابد و اگر فرض شود كه بعد از تحقق معلول يا همراه آن بوجود مي‏آيد لازمه‏اش اين است كه معلول در ذات خودش ارتباطي با علت نداشته باشد و تنها بوسيله يك رابط خارجي با آن پيوند يابد گويي رابطه مزبور ريسماني است كه آنها را بهم مي‏بندد بعلاوه اگر اين رابطه يك امر عيني باشد ناچار خودش معلول خواهد بود و سؤال در باره كيفيت ارتباط آن با علتش تكرار مي‏شود و بايد در مورد يك علت و يك معلول بي نهايت رابطه تحقق يابد .
پس هيچكدام از فرضهاي ياد شده صحيح نيست و حقيقت اين است كه وجود معلول پرتوي از وجود علت و عين ربط و وابستگي به آن است و مفهوم تعلق و ارتباط از ذات آن انتزاع مي‏شود و به اصطلاح وجود معلول اضافه اشراقيه وجود علت است نه اضافه‏اي كه از مقولات شمرده مي‏شود و از نسبت مكرر بين دو شي‏ء انتزاع مي‏گردد .
بدين ترتيب وجود به دو قسم مستقل و رابط ربطي تقسيم مي‏گردد و هر معلولي نسبت به علت ايجاد كننده‏اش رابط و غير مستقل است و هر علتي نسبت به معلولي كه ايجاد مي‏كند مستقل است گو اينكه خودش معلول موجود ديگر و نسبت به آن رابط و غير مستقل باشد و مستقل مطلق عبارت است از علتي كه معلول وجود ديگري نباشد .
و اين همان مطلبي است كه براي اثبات تشكيك خاصي در وجود بعنوان اصل موضوع مورد استناد واقع شد
راه شناختن رابطه عليت
رابطه عليت بصورتي كه مورد تحليل و تحقيق قرار گرفت مخصوص علت ايجادي و هستي‏بخش با معلول آن است و شامل علتهاي اعدادي و مادي نمي‏شود اكنون دو سؤال مطرح مي‏شود يكي آنكه رابطه مزبور را ميان فاعلهاي هستي‏بخش و معلولهاي آنها از چه راهي مي‏توان شناخت ديگري آنكه روابط علي و معلولي بين امور جسماني كه از قبيل علت و معلولهاي اعدادي هستند به چه وسيله اثبات مي‏شوند .
قبلا اشاره شد كه انسان بعضي از مصاديق علت و معلول را در درون خودش با علم حضوري مي‏يابد و هنگامي كه افعال بي‏واسطه نفس مانند اراده و تصرف در مفاهيم ذهني را با خودش مقايسه مي‏كند و آنها را وابسته به نفس مي‏يابد مفهوم علت را براي نفس و مفهوم معلول را براي افعال نفس انتزاع مي‏نمايد سپس ملاحظه مي‏كند كه مثلا اراده يك كار منوط به علوم تصوري و تصديقي خاصي است و تا چنين ادراكاتي تحقق نيابد اراده از نفس صادر نمي‏شود با توجه به اينگونه وابستگيها كه ميان علم و اراده وجود دارد مفهوم علت و معلول را توسعه مي‏دهد و مفهوم معلول را بر هر چيزي كه بنوعي وابستگي به چيز ديگري دارد اطلاق مي‏كند و همچنين مفهوم علت را به هر چيزي كه بنوعي طرف وابستگي مي‏باشد تعميم مي‏دهد و بدين ترتيب مفهوم عام علت و معلول شكل مي‏گيرد .
به ديگر سخن يافتن مصاديق علت و معلول نفس را مستعد مي‏كند كه مفاهيمي كلي از آنها انتزاع نمايد كه شامل افراد مشابه نيز بشود و اين خاصيت مفاهيم كلي است چنانكه در بحث‏شناخت‏شناسي توضيح داده شد .
مثلا مفهوم علت كه از نفس انتزاع مي‏شود نه به لحاظ وجود خاص آن و نه به لحاظ نفس بودن آن است بلكه به لحاظ اين است كه موجود ديگري وابسته به آن است پس هر موجود ديگري كه چنين باشد مصداق مفهوم علت‏خواهد بود خواه مجرد باشد يا مادي و خواه ممكن الوجود باشد يا واجب الوجود همچنين مفهوم معلول كه از اراده يا هر پديده ديگري انتزاع مي‏شود نه از آن جهت است كه داراي وجود يا ماهيت‏خاصي مي‏باشد بلكه از آن جهت كه وابسته به موجود ديگري است پس بر هر چيز ديگري هم كه نوعي وابستگي داشته باشد صدق خواهد كرد خواه مجرد باشد يا مادي و خواه جوهر باشد يا عرض .
بنابر اين درك يك يا چند مصداق براي انتزاع مفهوم كلي كفايت مي‏كند ولي درك مفهوم كلي براي شناختن مصاديق آن كافي نيست و از اين روي براي شناختن مصاديقي كه با علم حضوري شناخته نشده‏اند بايد در صدد يافتن ملاك و معياري برآمد .
نيز رابطه عليت كه در مورد علت هستي‏بخش از ذات معلولش انتزاع مي‏شود و وجود معلول عين اين اضافه اشراقيه بشمار مي‏رود بايد در ماوراي نفس با برهان اثبات شود يعني اين سؤال وجود دارد كه از كجا وجود نفس نسبت به موجود ديگري رابط و غير مستقل باشد و از كجا وجود كل جهان از موجود ديگري پديد آمده باشد و خودش مستقل و قائم به ذات نباشد نظير اين سؤال در باره روابط اعدادي هم تكرار مي‏شود كه اولا از كجا ثابت مي‏شود كه در ميان موجودات مادي روابط علي و معلولي و سبب و مسببي برقرار است و ثانيا از چه راهي مي‏توان وابستگي يك پديده مادي را به ديگري ثابت كرد .
با توجه به اينكه علت هستي‏بخش در ميان ماديات يافت نمي‏شود شناختن چنين علتي و چنين رابطه عليتي در خارج از حوزه علم حضوري تنها با روش تعقلي امكان پذير است و روش تجربي را راهي بسوي ماوراء طبيعت نيست‏يعني نمي‏توان انتظار داشت كه با وسايل آزمايشگاهي و تغيير شرايط و كنترل متغيرات علت هستي‏بخش آنها را شناخت علاوه بر اينكه رفع و نفي مجردات امكان ندارد تا بوسيله وضع و رفع و تغيير شرايط تاثير آنها شناخته شود پس تنها راه اين است كه خواص عقلي چنين علت و معلولهايي از راه برهان عقلي خالص اثبات شود و بوسيله آنها مصاديق هر يك تعيين گردد به خلاف علت و معلولهاي مادي كه شناختن آنها با روش تجربي تا حدودي امكان پذير است .
نتيجه آنكه براي شناختن رابطه عليت بطور كلي سه راه وجود دارد يكي علم حضوري در مورد آنچه در دايره نفس و پديده‏هاي رواني تحقق مي‏يابد و ديگري برهان عقلي محض در مورد علتهاي ماوراء طبيعي و سومي برهان عقلي مبتني بر مقدمات تجربي در مورد علت و معلولهاي مادي
مشخصات علت و معلول
فلاسفه پيشين بحث مستقلي را در باره كيفيت‏شناختن علت و معلول مطرح نكرده‏اند و تنها چيزي كه از بيانات ايشان بدست آورده‏ايم اين است كه علت نخستين يا علتي كه معلول نباشد داراي ماهيت نخواهد بود بر عكس ساير موجودات كه داراي ماهيت مي‏باشند و چون اهيت‏خود بخود اقتضائي نسبت به وجود و عدم ندارد طبعا محتاج به علتي خواهد بود كه آن را از حد تساوي خارج سازد به ديگر سخن هر موجودي كه داراي ماهيت باشد و مفهوم ماهوي از آن انتزاع شود ممكن الوجود و محتاج به علت‏خواهد بود .
ولي اين بيان علاوه بر اينكه با اصالت ماهيت مناسب است چندان كارساز و مشگل‏گشا نيست زيرا فقط مي‏تواند معلول بودن همه ممكنات را اثبات كند و از ارائه معياري براي تشخيص عليت بعضي از آنها نسبت به بعضي ديگر قاصر است .
اما بر اساس اصولي كه صدرالمتالهين اثبات كرده است مي‏توان معيار روشنتري براي شناختن علت ايجاد كننده و معلول آن بدست آورد و آن اصول عبارتند از اصالت وجود و رابط بودن معلول نسبت به علت هستي‏بخش و تشكيكي بودن مراتب وجود .
...