نام فایل : بهسازی سکونتگاه های روستایی 191 ص

فرمت : .doc

تعداد صفحه/اسلاید : 156

حجم : 1143 کیلوبایت

فصـل پنجـم:
طـرح های هادی و بهسازی سکونتگاه های روستـایی
طرح مسئلـه
همان طور که در فصل اول اشاره شد یکی از مسائل و مشکلات روستاهای کشور، نابسامانی وضع کالبدی و کیفیت نامناسب مساکن روستایی است. مشکلات مساکن روستایی و ابعاد آن در کشور بررسی گردید، در مورد بافت فیزیکی روستاها، به طور کلی با توجه به این که مکانیابی، تکوین و گسترش اکثر روستاها به صورت خودجوش بوده و عمدتاً بر اساس طرح و نقشة از پیش تعیین شده نبوده است، بنابراین بافتهای روستایی مسائل و مشکلاتی دارند. از طرف دیگر، با توجه به قدمت اکثر روستاها، بافت فیزیکی روستاها معمولاً قدیمی است یا اینکه حداقل در کنار بافت جدید، بافت قدیمی نیز وجود دارد. بافت قدیمی روستاها متناسب با شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و فناوری گذشته بوده است و بدیهی است که با توجه به تحول شرایط زندگی در روستاها در گذر زمان و در عرصه های مختلف، بافت قدیم با زندگی امروزی هماهنگی لازم را ندارد و حداقل لازم است اصلاحاتی در آن به وجود آید تا بتواند شرایط مناسب زندگی را فراهم نماید. مسائل و مشکلات بافت فیزیکی روستاها به همراه الزامات دیگر، ضرورت و اهمیت اصلاح بافت روستاها را ایجاب می کند. مهمترین مشکلات بافتهای روستایی و نیز الزاماتی که اصلاح و بهسازی آنها را ایجاب می کند به شرح زیر است:
نبود سیستم مناسب دفع فاضلاب و آبهای سطحی در روستاها که به لحاظ بهداشتی و آمد و شد مشکلاتی را برای روستاییان به وجود می آورد و یکی از نابسامانیهای موجود در بافتهای روستایی است. در گذشته سطح بهداشت در روستاها پایین بود و انتظار کمتری هم نسبت به شرایط بافت وجود داشت، اما امروزه با توجه به بهبود نسبی بهداشت، ضرورت ایجاد شیوه مناسب دفع فاضلاب و آبهای سطحی از طریق اصلاح و بهسازی بافت روستاها ایجاب می شود.
لزوم گسترش شبکه های زیربنایی و خدمات رفاهی در روستاها، از دیگر مواردی است که اصلاح و ساماندهی بافتهای روستایی را ایجاب می کند. در برخی از روستاها، بافتهای موجود به گونه ای است که برای ایجاد و توسعه شبکه های آمد و شد، برق، آب لوله کشی، تلفن و فاضلاب موانعی ایجاد می کند؛ در حالی که اصلاح بافت فیزیکی روستاها می تواند زمینه احداث و توسعه این شبکه ها را فراهم کند. این موضوع در مورد ایجاد گسترش تأسیسات آموزشی، بهداشتی، اداری، تجاری و جز اینها نیز صدق می کند.
رواج وسایل نقلیه موتوری در روستاها طی دهه های اخیر از دیگر مواردی است که بهسازی و اصلاح بافتهای روستایی را در جهت گسترش امکان استفاده از این وسایل ضروری می سازد. بافت اکثر روستاها در شرایط و زمانی شکل گرفته که در روستاها وسایل نقلیه موتوری وجود داشته و روستاییان بیشتر از دام برای حمل و نقل استفاده می کردند. اما امروزه رواج وسایل حمل و نقل ماشینی در روستاها ایجاب می کند که معابر و شبکه ارتباطی درون روستاها اصلاح و ساماندهی گردد.
لزوم حفظ کاربری اراضی کشاورزی به منظور تداوم تولید از دیگر مواردی است که هدایت بافتهای روستایی را ضروری می سازد، چرا که بافت اکثر روستاها بر روی اراضی کشاورزی و یا در مجاورت آنها شکل گرفته و گسترش یافته است. تغییر کاربری و تخریب اراضی کشاورزی می تواند اقتصاد پایه روستاها را دچار مشکل اساسی کند. با کنترل و هدایت بافتهای روستایی از طریق طرح های بهسازی و هادی می توان اراضی کشاورزی داخل و خارج از روستاها را حفظ و از آنها بهره برداری بهینه نمود.
ضرورت کاهش خسارتهای ناشی از بلایای طبیعی در روستاها نیز از مواردی است که اصلاح و هدایت بافت روستاها را ایجاب می کند. با توجه به شکل گیری و گسترش خودجوش و بدون برنامه بیشتر روستاها که در مواردی در حریم رودخانه ها و مسیلها، و روی اراضی با شیب تند و ناپایدار گسترش یافته است. روستاها را در برابر سوانح و مخاطرات طبیعی بسیار آسیب پذیر می سازد. اصلاح و هدایت بافتها و طراحی چگونگی گسترش روستاها از طریق تهیه و اجرای طرحهای بهسازی
می تواند آسیب پذیری محیطی روستاها را کاهش دهد.
الزامات بهسازی و مقاوم سازی ابنیه و مساکن روستایی نیز ضرورت اصلاح و سازماندهی بافتهای روستایی را ایجاب می کند. چرا که در اکثر موارد بدون اصلاح و بهسازی بافت روستاها، بهسازی و مقاوم سازی مساکن روستایی ممکن نیست.
بالاخره فراهم آوردن محیط مناسب زندگی در روستاها به منظور توازن شهر و روستا و نیز ایجاد شرایط مناسب برای زندگی نسل جدید بویژه جوانان و افراد تحصیلکرده، اصلاح و بهسازی بافتهای روستایی را برای تحقق این شرایط ضروری است.
سابقـه و سیـر تحول طرحهای بهسازی و هادی روستایی
هرچند از برنامه چهارم عمرانی (1345ـ 1351)، عمران روستایی در نظام برنامه ریزی کشور جایگاه مشخص و مستقلی یافت و از آن به بعد برنامه های توسعه و عمران روستایی در کشور تهیه و اجرا شد، ولی سابقه اقدامات بهسازی و اصلاح بافت فیزیکی و کالبدی روستاها اندک است. اولین بار در سال 1362 طراحی با عنوان «طرح اصلاحی ـ روانبخشی روستاها» از طریق وزیر مسکن و شهرسازی وقت در یکی از روستاهای شهرستان شهرکرد به مورد اجرا گذارده شد. بازتاب تغییرات فیزیکی این طرح در روستاهای منطقه به قدری گسترده بود که توجه بسیاری از مقامات رسمی را به خود جلب نمود و زمینه را برای توسعه آن فراهم ساخت. در این زمینه مجلس شورای اسلامی در تاریخ 19 دیماه 1362 با تصویب ماده واحده ای دولت را موظف ساخت، به منظور بهبود روستاها و بازسازی آنها به وسیله وزارتخانه ها و ارگانهای ذی ربط، لایحه ای را به منظور رساندن خدمات رفاهی و امکانات بهداشتی، فرهنگی، صنعتی و تولیدی به مجلس ارائه نماید (بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، 1369، ص1). در ادامه با پیگیری نمایندگان استان همدان در مجلس شورای اسلامی و با تلاش بنیاد مسکن و سازمان برنامه و بودجه این استان، در اواخر سال 1362 «طرح جامع و بهسازی 59 روستای بالای 500 خانوار» با برآورد زمانی 5 سال و اعتباری معادل 220 میلیون ریال تدوین گردید. به منظور تهیه طرح اصلاح ـ روانبخشی روستاهای استان همدان دو طرح مطالعاتی به شرح زیر پیشنهاد شد:
تهیه طرح جامع و بهسازی روستاهای استان با اعتباری بالغ بر 660 میلیون ریال که بیشتر به منظور شناخت روستاهای پرجمعیت و قابل توسعه استان، تعیین نقشهای اقتصادی و میزان سرویس دهی مراکز روستایی و نیز تعیین قابلیتهای آنها در زمینه های کشاورزی، صنعت و بازرگانی بود.
تهیه طرح روانبخشی روستاها به منظور سازماندهی بافت فیزیکی آنها در قالب طرح جامع بهسازی با اعتباری بالغ بر 35 میلیون ریال که از محل اعتبارات طرح های اقتصادی اداره کل مسکن و شهرسازی استان پرداخت شد، این اعتبار صرف تهیه طرح اصلاح و روانبخشی 59 روستا و اجرای طرح 3 روستا (دمق از شهرستان رزن، داق آباد از شهرستان کبودرآهنگ و دهپیاز از شهرستان همدان) گردید. بهبود وضعیت بهداشتی روستاها از طریق دفع آبهای سطحی و پساب منازل، بهبود وضع حمل و نقل و معابر روستاها از طریق تعریض و آسفالت معابر و نیز ایجاد سیمای شهری از طریق اجرای طرح بهسازی در این سه روستا، انگیزه های قوی را بین مردم سایر روستاها به وجود آورد، چرا که روستاییان به این نکته پی بردند که با مساعی و مشارکت قادر به استفاده از اعتبارات و سرمایه های دولتی برای بهبود وضعیت روستاهای خود خواهند بود. با استقبال مسئولان کشور از طرحهای بهسازی روستایی، تهیه و اجرای این طرحها گسترش یافت و از یک طرح استانی خارج و به طرحهای ملی تبدیل شد (سرتیپی پور و همکاران، 1379، صص 5-20).
بدین ترتیب علاوه بر بنیاد مسکن انقلاب اسلامی که به طور رسمی از سال 1366 تهیه و اجرای این طرحها را در دستور کار خود قرار داد، جهاد سازندگی نیز به عنوان یکی دیگر از متولیان اصلی توسعه روستایی کشور، وارد عرصه تهیه و اجرای طرحهای بهسازی و هادی شد.
در برنامه های پنجساله اول و دوم توسعه کشور، طرحهای هادی و بهسازی روستایی گسترش یافت. در برنامه سوم در راستای اصلاح تشکیلات عمران روستایی کشور، تهیه و اجرای طرحهای بهسازی روستایی از جهاد سازندگی منفک و به طور کامل به بنیاد مسکن انقلاب اسلامی واگذار گردید. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی طبق ماده 7 اساسنامه قانونی خود که در سال 1367 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید، موظف به تهیه طرحهای هادی و اصلاح معابر در روستاها با هماهنگی دستگاه های ذی ربط و اجرای آن با مشارکت مردم از محل اعتبارات مصوب دولت گردید. طرحهای بهسازی و هادی روستایی ابتدا برای مراکز بخشها و دهستانها و نیز روستاهای بالای 400 خانوار تهیه شد، ولی از سال 1381 کلیه روستاهای با جمعیت بیش از 100 خانوار تحت پوشش این طرح قرار گرفت و بدین ترتیب عرصه تهیه و اجرای این طرحها گسترش یافت.
ماهیت و فراینـد تهیـه و اجرای طرحهای بهسازی و هادی
. طرحهای «بهسازی» و «هادی» روستایی از نظر ماهیت تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند. تفکیک دوگانه این طرحها در ابتدا بیشتر به دلیل وجود دو متولی یعنی جهاد سازندگی و بنیاد مسکن در عرصه تهیه و اجرای طرحهای هادی بود. یعنی طرحهای ساماندهی توسط جهاد سازندگی و طرحهای هادی توسط بنیاد مسکن مطرح شدند. البته واژه طرح بهسازی به طرحهایی نیز که ماهیت و محتوای ساده تری نسبت به طرحهای هادی دارد و در روستاهای کوچکتر اجرا می شود اطلاق می گردد. در حال حاضر فقط از اصطلاح طرحهای هادی روستایی استفاده می شود.
روستایی
طرح بهسازی روستایی طرح جامعی است که با انجام آن ضمن بررسی های اقتصادی ـ اجتماعی در سطح دهستان و روستاهای حوزه نفوذ با محوریت مرکز دهستان، به امر سطح بندی خدمات اجتماعی و زیربنایی در سطح دهستان پرداخته می شود و در نهایت با تهیه طرح بهسازی روستای مرکزی می توان الگوی توسعه فیزیکی روستاهای حوزه نفود را با دستورالعملهای مختلف ارائه داد. طرح هادی نیز عبارت است از تجدید حیات و هدایت روستا به لحاظ ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فیزیکی.
اهداف عملیات بهسازی و توسعـه فیزیکی روستایی
مهمترین اهداف طرحهای بهسازی عبارتند از:
بهبود اوضاع فیزیکی و محیط زیست روستاییان برای ارائه خدمات رفاهی و کاهش تفاوت بین شهر و روستا؛
...